همان‌طور که می‌دانید اتفاقاتی که در اثر شیطنت و حواس‌پرتی ممکن است برای کودکان به وجود بیاید، در تابستان شیوع بیشتری پیدا می‌کنند و از آنجا که بسیاری از آنها احتمالا حین سفر یا در اماکنی که دسترسی به مراکز درمانی سخت‌تر است برای کودک پیش می‌آید، دانستن نکات اولیه‌ای که خطر را از کودک دور کند و شرایط را تا رسیدن به مراکز درمانی برای او آسان‌تر کند، برای والدین مفید و لازم است. به این اقدامات، به اصطلاح «کمک‌های اولیه» می‌گویند. در واقع، کمک‌های اولیه، عبارت است از کاربرد درست و ماهرانه اصول درمانی هنگام بروز حادثه، با استفاده از وسایل موجود برای پیشگیری از ضایعات احتمالی یا مرگ مصدوم تا قبل از رسیدن پزشک یا انتقال وی به بیمارستان. در این شماره به کمک‌های اولیه در صورت بروز انواع زخم‌های پوستی می‌پردازیم.
اولین اقدام پس از شکل‌گیری زخم پوستی در کودکان چیست؟
کودکی که پوستش زخمی شده، احتمالا در حالی که ترسیده و درد دارد، به شما مراجعه می‌کند. پس موقعیت را با آرامش و به سرعت از نظر میزان خطر ارزیابی کنید و او را دلداری دهید و از او حمایت کنید تا آرام شود. اگر شما مهربانانه، آرام و مطمئن با فرزندتان صحبت کنید، او به شما اعتماد می‌کند و کمتر می‌ترسد. نکته بعدی توجه به منشاء زخم است. زخم‌های ناشی از سوزن یا دیگر برش‌های عمقی، گزیدگی حیوانات و در کل زخم‌هایی که زخم‌های کثیف محسوب می‌شوند، کودک را در گروه پرخطر برای ابتلا به عفونت قرار می‌دهند. پس ابتدا زخم را با آب تمیز بشویید. سپس زخم و اطراف آن را با آب و صابون به دقت تمیز کنید. توجه داشته باشید اگر از بتادین استفاده می‌کنید، از نفوذ آن داخل زخم باز جلوگیری کنید چراکه به‌دلیل داشتن املاح ید ممکن است باعث حساسیت در کودک شود.
انواع زخم‌ها
زخم‌ها به 2 گروه کلی تقسیم می‌شوند:
• زخم‌های باز
• زخم‌های بسته
انواع زخم‌های باز
زخم‌های باز نیز به 2 گروه تقسیم می‌شوند:
• بریدگی‌ها: لبه‌های این زخم معمولا صاف و منظم است و اغلب در اثر تماس پوست با جسم تیز، مانند شیشه، تیغ و... ایجاد می‌شود. شدت خونریزی این زخم به عمق بریدگی، محل و اندازه زخم بستگی دارد.
• خراشیدگی‌ها (ساییدگی‌ها): این زخم‌ها در اثر ساییده شدن یا سر خوردن روی سطوح زبر ایجاد می‌شوند و معمولا لایه سطحی پوست خراشیده می‌شود و اغلب دردناک هستند زیرا بیشتر اعصاب این لایه آسیب می‌بینند. معمولا رنگ زخم روشن و با لکه‌های کوچک خون همراه و نسبت به زخم‌های دیگرخفیف‌تر و سطحی‌تر است و ممکن است به ذرات خاک نیز آلوده شده باشد و به سادگی عفونی شود.
کمک‌های اولیه در مواجهه با بریدگی‌ها و خراشیدگی‌ها
1) در بریدگی‌ها ابتدا بهترین اقدام کنترل خونریزی به‌وسیله فشار مستقیم است. معمولا در بریدگی‌های کوچک، خونریزی با فشار دادن ظرف ۵ دقیقه بند می‌آید اما اگر خونریزی زیاد بود، چند پد گاز استریل روی آن بگذارید و فشار دهید و باید بالا و پایین و روی زخم را باندپیچی کنید و حتی اگر حس کردید خون بند آمده، بانداژ را تا رسیدن به یک مرکز درمانی برندارید.
2) حتما بعد از پانسمان و کنترل خونریزی در پایین محل بریدگی، نبض را بررسی کنید.
3) لبه‌های زخم را به هم نزدیک کنید و عضو را بی‌حرکت، بالاتر از سطح قلب قرار دهید تا درد و خونریزی آن کم شود.
4) اگر جسم خارجی در زخم باقی مانده آن را خارج نکنید زیرا خونریزی شدت پیدا می‌کند. زخم را ضدعفونی و پانسمان کنید و مصدوم را به نزدیک‌ترین مرکز درمانی برسانید.
5)اگر در خراشیدگی‌ها خاک و ذرات آلوده به‌طور سطحی در پوست فرورفته، آن را به آرامی با آب و صابون بشویید و زخم را با بتادین، ضدعفونی و پانسمان کنید.
انواع زخم‌های بسته
زخم‌های بسته به زخم‌هایی گفته می‌شود که در اثر برخورد جسمی غیر نوک‌تیز به بدن ایجاد می‌شوند. در این نوع زخم پوست پاره نمی‌شود و هیچ‌گونه خونریزی خارجی مشاهده نمی‌شود. مثلا اگر کودکان هنگام دویدن به میز بخورند یا با دیوار برخورد کنند، دچار زخم‌های بسته شده‌اند.
زخم‌های بسته نیز به 2 گروه تقسیم می‌شوند:
• کوفتگی: معمولا به صورت تورم موضعی و تغییر رنگ آبی یا سیاه پوست مشخص می‌شود.
• له‌شدگی: به صورت تشکیل لخته خون زیر پوست همراه با درد، تورم و آسیب‌های بافتی زیر پوست خود را نشان می‌دهد و معمولا در اثر ضربه شدید به اندام یا افتادن جسم بسیار سنگین روی اعضای بدن ایجاد می‌شود.
کمک‌های اولیه در مواجهه با له‌شدگی‌ها و کوفتگی‌ها
1) در کوفتگی‌های شدید و کبودشدگی می‌توانید در همان ساعات اول با استفاده از کمپرس سرد (با کیسه حاوی یخ)، درد و تورم را کاهش دهید که این کار معمولا خیلی خوب جواب می‌دهد.
اگر چند ساعت از ضربه گذشته بود، بهتر است از کمپرس گرم (گذاشتن کیسه آب گرم یا حوله گرم) برای کودک استفاده کنید.
2)هرگاه با تورم و کوفتگی قابل‌توجهی برخورد کردید، امکان وجود شکستگی همراه آن را درنظر داشته باشید. معمولا با لمس کردن و وارد آوردن فشار خیلی ملایم به عضو آسیب‌دیده می‌توان احتمال شکستگی را بررسی کرد.
3)حتی اگر مشکوک به شکستگی هستید، به هیچ عنوان عضو را حرکت ندهید. بهترین اقدام شما در این مواقع این است که عضو را بی‌حرکت نگه دارید و هرچه سریع‌تر کودک را به نزدیک‌ترین درمانگاه یا بیمارستان برسانید.
4) اگر در اثر افتادن یک جسم سنگین روی عضوی از بدن کودک، له‌شدگی ایجاد شود، باید مراقب 2 مورد باشید؛ یکی بروز شوک در کودک که این شوک در اثر حمله‌ور شدن مایعات میان‌بافتی به بافت آسیب‌دیده ایجاد می‌شود و دوم بروز «نشانگان له‌شدگی» که عارضه‌ای جدی و حتی کشنده است و در اثر تولید مواد سمی در بافت عضلانی آسیب‌دیده ایجاد می‌شود و باعث نارسایی کلیه خواهد شد.
ضدعفونی‌کردن زخم با عسل
• استفاده از عسل در پانسمان زخم‌ها باعث از بین بردن بوی بد زخم می‌شود و برخلاف تصور، هنگام تعویض پانسمان به زخم نمی‌چسبد و درد کمتری برای کودک ایجاد می‌کند. از طرفی، ریختن عسل روی زخم، باعث بند آمدن سریع خونریزی می‌شود.
• براساس تحقیقات متعدد، عسل خاصیت ضدباکتری و ضدقارچ دارد و برای درمان زخم‌های پوستی، سوختگی‌ها و... می‌تواند مفید باشد.
• عسل از خشک شدن زخم جلوگیری می‌کند و می‌تواند محیط مرطوب عاری از میکروب برای ترمیم بدون عارضه زخم فراهم کند.
• خاصیت آنتی‌باکتریال عسل به علت داشتن هیدروژن پراکسید است که باعث تمیز کردن زخم از میکروب‌ها و از بین بردن سریع باکتری‌ها می‌شود و از تولید آمونیاک در زخم جلوگیری می‌کند.
• عسل از شکل‌گیری بافت اضافی در موضع زخم پیشگیری می‌کند.
منبع: هفته نامه سلامت